Wat is Metafysica?

In woordenboeken vinden we vaak een vreemde omschrijving van het begrip ‘Metafysica’. Het wordt beschreven als het deel van de wijsbegeerte dat zich bezighoudt met de diepste gronden der dingen of hetgeen dat de werkelijkheid probeert te beschrijven. Wat is metafysica nu precies? Hier wil ik zo goed mogelijk een antwoord op geven.

Onder ‘fysica’ verstaan we zoiets als ‘natuurkunde’. Met behulp van experimenten stelt zij wetten op die ons inzicht verschaffen in het gedrag van wat wij kunnen waarnemen om ons heen. De fysica gaat enkel over materie en energie. Het Griekse woord “meta” wordt gebruikt als voorzetsel. Het is lastig om met woorden te beschrijven wat het voorvoegsel meta is, maar meta gaat een stapje hoger en brengt een zekere mate van reflectie met zich mee. Wat is Metafysica dan? Metafysica is eigenlijk zoiets als de fysica achter de fysica.

Metafysica heeft geen wetenschappelijk karakter, het is een filosofische stroming. Het is het
gedachtespel achter het ‘zijn’ van iets en is dus niet waarneembaar met onze zintuigen. Metafysica probeert informatie te geven over de werkelijkheid in zijn totaliteit. Vaak wordt er dus gespeculeerd over non-materie. 

Aristoteles heeft een grote invloed gehad op de Metafysica. In zijn boek ‘Metafysica’ heeft hij enkele dingen behandeld, namelijk de ontologie (zijnsleer), ofwel het ‘zijn’, de natuurlijke theologie, ofwel het bestaan van God, en de eerste filosofische beginselen. Het volgende voorbeeld is een Metafysische gedachtegang over het ‘zijn’ van dingen. Aristoteles heeft gezegd dat afzonderlijke dingen, die hij substantie noemde, bestaan uit materie en een vorm. De vorm zou de substantie maken tot wat zij is, deze is daarom de essentie van de substantie. Zo is een bijl op een zodanige manier vorm gegeven dat het zijn functie kan uitoefenen. Als de bijl deze vorm verliest, dan is de essentie van de bijl verloren gegaan. Dit voorbeeld gaat dus in op waarom iets 'is’ zoals het is.

Tot nu toe is het misschien nog niet duidelijk genoeg geweest, daarom volgt hier nog een voorbeeld dat aangeeft waar Metafysici zoal over kunnen filosoferen. Stel je voor dat we een zwart gat hebben. De interactie van dit zwarte gat met zijn omgeving is iets dat onderzocht kan worden door natuurkundigen. Dit valt dus onder de fysica. Maar gedachten over wat er precies kan ‘zijn’ in het zwarte gat valt onder de Metafysica. Wij kunnen immers geen informatie uit een zwart gat waarnemen!

De metafysica bevat ook vragen zoals: Wat is ruimte? Wat is tijd? Welke manieren van “zijn” bestaan er? Metafysica is lastig, het onderzoekt de eerste oorzaken van de dingen. Daarbij moet men oorzaak echter niet opvatten in de gangbare zin van causaliteit. De metafysica vraagt namelijk op een andere wijze naar de eerste oorzaak van de wereld en de dingen te kijken, dan dit in de fysica het geval is. Men kan zich afvragen of er wel een aparte, filosofische discipline nodig is die iets wil vertellen over de eerste oorzaak van de wereld. De astrofysica beschikt over telescopen die reiken tot de grenzen van het heelal en de biologie brengt de basale moleculaire structuur van organismen binnen ons gezichtsveld. Wordt daardoor niet binnen een afzienbare
tijd bijna alles verklaard? Blijft er nog wel iets over waarnaar je zinvol kunt vragen maar wat toch niet aan bod komt binnen de moderne wetenschappen? Inderdaad vraagt ze niet alleen naar iets wat na de wetenschappen komt, maar ook naar iets wat er 'boven' gaat. Waar wetenschap zich richt op het zintuiglijk waarneembare, richt de Metafysica zich op wat zich aan de waarneming onttrekt. Wat zich onttrekt aan het zintuiglijke en daar in zekere zin bovenuit gaat is in eerste instantie de aard en betekenis van het bestaan, van dingen, van de mens, van de kosmos. 

Wat betekenen de zo vanzelfsprekende woorden 'bestaan', 'werkelijkheid’ en 'zijn'? De betekenis van deze woorden wordt door iedere wetenschap en levensbeschouwing altijd al impliciet verondersteld. Zo is bv. de klassieke natuurwetenschap niet denkbaar wanneer zij niet op impliciete wijze de vraag naar de aard van 'bestaan' heeft beantwoord. Zij benadert de werkelijkheid immers als iets wat meetbaar en berekenbaar is. Dit laat zien dat zij een  mathematische opvatting van het bestaan hanteert. Waar de Metafysica de aard van een dergelijke werkelijkheidsopvatting onderzoekt, komt zij niet alleen na de fysica en de overige wetenschappen; in zekere zin gaat zij ook vooraf aan de wetenschappen. Zij vraagt naar de aard van het bestaan zoals dat in de verschillende wetenschappelijke verhoudingswijzen tot de werkelijkheid impliciet voorondersteld wordt. In het nadenken over deze vooronderstellingen over de aard van het bestaan stuit de Metafysica onvermijdelijk op de vraag: wat maakt dat iets überhaupt bestaat en niet veeleer niet bestaat? De vragen naar de verhouding tussen zijn en niet-zijn, leven en dood, betreffen uiteindelijk onze fundamentele verantwoordelijkheid voor ons bestaan.

Wie interesse heeft in deze materie en hierover meer wil leren en weten, kan surfen op Metafysica, Een Cursus in Wonderen, en de Metafysische teksten en meditaties lezen die
hiermee verband houden.
                                                                                                                              
                                                                                                                                     Reine